تورم در خرید كالا

 مطابق اعلام بانك مركزی، نرخ تورم در سال 1395 به 9 درصد كاهش پیدا كرده است. این بانك، نرخ تورم سال 91 را 30.5 درصد اعلام كرده بود. همچنین طبق اطلاعات این بانك كه تنظیم سیاست های پولی و بانكی، كنترل تورم و حفظ ارزش پول ملی را به عهده دارد، در سال 90 نرخ تورم 21.5 درصدی  تجربه شده است. 

 

بر این اساس در سال 90 به طور متوسط حدود 21 درصد و در سال 91 حدود 30 درصد از قدرت خرید مردم، كاهش پیدا كرده است و در سال 95 هم فقط 9 درصد. بانك مركزی نرخ تورم مناطق شهری را با بررسی تغییرات قیمتی 385 قلم كالا و خدمت و با مراجعه به 16 هزار خانوار در سراسر كشور، محاسبه می كنند. 

دولت روحانی، تك رقمی كردن تورم را یكی از دستاوردهای بزرگ خود در مسیر حفظ قدرت خرید مردم می داند. 

 

این باور در بین اقتصاددان بزرگ دنیا از جمله «میلتون فریدمن» وجود دارد كه دولت، بزرگترین عامل تورم است. گفت و گوی عصر ایران كه در پی می آید با دكتر جعفر قادری است. با او درباره علل كاهش نرخ تورم و این كه چرا در جامعه ما نسبت به كاهش قابل توجه نرخ تورم تردید وجود دارد، صحبت كردیم.

 

قادری، دكترای اقتصاد شهری و منطقه ای دارد و استاد دانشگاه شیراز است. او در دوره های هشتم و نهم، نماینده اصولگرای مردم شیراز در مجلس بوده. پیش از آن هم از دی ماه 84 تا اردیبهشت 86 شهردار شیراز بوده است. 

***

 

*بعد از آن كه 25 سال تورم دو رقمی در كشور داشته ایم، در سال 1395 نرخ تورم، تك رقمی شده و به زیر 10 درصد رسیده است. اما مردم در اظهار نظرهایی كه دارند نسبت به نرخ تورم تك رقمی تردید دارند. چرا چنین وضعی اتفاق افتاده است و وجود دارد؟

 

-مردم به سبد كالای مصرفی خودشان نگاه می كنند و مواد غذایی هم با افزایش قابل توجه قیمت مواجه است. بسیاری از كالاهایی كه بیش تر، مورد استفاده مردم است، تغییرات قیمتی آنها قابل توجه است ولی معمولا در سبدی كه برای اندازه گیری نرخ تورم محاسبه می شود سهم كالایی مثل «مسكن» قابل توجه است. 

 

مسكن، معمولا حدود 30 درصد از هزینه های خانوار را به خودش اختصاص می دهد. خب، مسكن تغییراتی نداشته است. تحت  تاثیر بعضی از اقلامی كه در ركود بوده است در مجموع متوسط تغییرات قیمت كه به عنوان نرخ تورم شناخته می شود، خیلی عدد و رقم بالایی را نشان نمی دهد. اما معمولا كالاهایی كه مردم، بیش تر با آنها سر و كار دارند تورم آنها قابل توجه است. بر این اساس است كه مردم خیلی اعداد و ارقام را جدی نمی گیرند.

 

*آقای مقتدایی مدیر كل آمارهای اقتصادی بانك مركزی گفته است كه ضریب اهمیت مسكن، آب، برق، گاز و سایر سوخت ها در شاخص تورم 32.82 است و خوراكی ها و آشامیدنی ها 27.38 است. این ضریب و وزن های 32 درصدی برای مسكن و 27 درصدی برای خوراكی ها و آشامیدنی ها، نمی تواند واقعیت جامعه را نشان بدهد؟

 

-سهم مسكن در شاخص تورم، قابل توجه است. الان بیش تر افزایش قیمت را در اقلام خوراكی، تغییرات قابل توجهی را داشتیم. در كالاهای و خدمات مربوط به تحصیل و تفریح یا بهداشت و درمان، حمل و نقل، ارتباطات و كفش و پوشاك تغییرات قیمت قابل توجه بوده است.

 

*بیش ترین افزایش قیمت در اسفند 95 نسبت به اسفند 94 مربوط به گروه اصلی خوراكی ها و آشامیدنی در شاخص تورم  بوده است و با 17 درصد افزایش. 

 

-من جزئیات را نمی دانم ولی كالاهایی كه مصرف بیش تر دارند و مصرف روزانه دارند، مردم معمولا آنها را جلوی چشم خودشان می بینند. تغییرات قیمت میوه ها در روزهای قبل از تحویل سال 96، قابل توجه بود. بنابراین افزایش قیمت این اقلام، اثر خودش را نشان می دهد.

 

یك مشكل دیگر كه ایجاد شده، كاهش قدرت خرید مردم است. ركود در بازار وجود دارد. با توجه به این كه مردم، درآمد ندارند، در این شرایط، احساس مردم این است كه نمی توانند با همین وضعی كه وجود دارد خرید كنند و نیازهای خودشان را پاسخ بدهند. این موضوع هم ایجاد مشكل كرده است.

 

در اعداد و ارقامی كه وجود دارد ضریب جینی نیز مطرح است. طبق ضریب جینی، وضعیت توزیع درآمدی، بدتر شده. این هم یك عامل دیگر است كه وضعیت توزیع درآمد قشرهای درآمدی پایین جامعه نسبت به گذشته تغییر كرده است.

مجموعه این عوامل باعث شده است دقیقا احساسی كه مردم دارند با اعداد و ارقام منتشر شده، خیلی سازگاری نداشته باشد.

 

*بانك مركزی اعلام كرده است كه شاخص تورم بر اساس استانداردهای صندوق بین المللی پول محاسبه می شود. در محاسباتی كه انجام می شود 385 انواع كالاها و خدمات را بررسی می كنند. در چند سال اخیر كشوری مثل آمریكا تورم نزدیك به صفر درصد داشت و تلاش می كرد كه به 2 درصد افزایش پیدا كند. آشنایی دارید كه آن كشورها دقیقا چه معیارهایی دارند؟

 

- روش ها و سبدهای شاخص تورم، معمولا به هم نزدیك است و خیلی تفاوتی نمی كند. اما در آن كشورها ثبات قیمتی، به مراتب بیش تر از كشورهای دیگر وجود دارد. به همین دلیل در آن كشورها به علت انعطاف و كشش پذیری كه در عرضه كالاها وجود دارد و تقریبا ثباتی كه در تقاضا وجود دارد، عملا این نوسانات را شاهد نیستیم.

 

متاسفانه در كشور ما، ساختارهای نامناسبی وجود دارد. الان به شكل وسیع و گسترده ای مقدار نقدینگی در جامعه بالا رفته است. این نقدینگی مثل یك جریان سیل است. تا زمانی كه سد، جلوی سیل به خوبی عمل كند اتفاقی نمی افتد ولی كافی است در این سد، یك رخنه ای به وجود بیاید و این نقدینگی به سمت یكی از بازارها حركت كند.  آن موقع دیگر قابل كنترل نیست و مشكلات جدی ایجاد می كند.

 

*در چه صورت این نقدینگی، تورم زا خواهد شد؟

 

-در صورتی كه یك خرده بی اعتمادی ایجاد شود و باعث شود مردم به سمت تقاضای سفته بازی برای دارایی هایی مثل ارز و سكه بروند. در گذشته هر كدام از این بازارها دچار التهاب می شد. 

 

اگر شرایطی پیش بیاید كه مردم باورشان شود كه ارز كمتری در دسترس است، بلافاصله به سمت بازار ارز هجوم می آورند و همه سعی می كنند نقدینگی های ریالی را به ارز تیدل كنند. چون در آنجا انتظار بازده بالاتری دارند. 

یا در بعضی از اقلام دیگر مثل مسكن. البته به خاطر مسكن مهر، عرضه مسكن زیاد شد و شاید به این زودی ها مسكن به عنوان یك كالای برای واسطه بازی مورد استفاده قرار نگیرد. 

 

خودرو نیز چنین قابلیت دارد. با توجه به امكانی كه برای واردات خودرو وجود دارد، شاید مثل گذشته دیگر روی آن سفته بازی نشود. یا سكه به همین شكل. اما در مجموع اگر مردم احساس كنند درآمدهای ارزی دولت مشكل دارد و دولت در وصول درآمدهای ارزی با مشكل مواجه می شود، ممكن است این حوزه تبدیل شود به حوزه ای كه سفته بازی زیادی در آن انجام شود و تقاضای زیادی به این بازار ورود پیدا كند و ایجاد شود. 

 

*در اواخر دولت آقای احمدی نژاد یعنی در اردیبهشت 1392 شما گفته بودید كه صاحبان صنایع نرخ تورم رسمی را بالاتر از نرخ اعلام شده توسط مركز آمار می دانند. چرا این وضعیت وجود دارد و شما هم در آن زمیان این موضوع را بیان كرده بودید؟

 

-در محاسبات نرخ تورم، سبدی از كالاها بررسی می شود. این سبد در برگیرنده همه كالاها نیست. از طرف دیگر، ما شاخص تورم در سطح عمده فروشی داریم و همچنین شاخصی در سطح خرده فروشی داریم.

 

بعضی اوقات، این دو شاخص تورم با هم فرق دارند. برای مثال ممكن است در سطح عمده فروشی، قیمت ها با نرخ بالاتری افزایش پیدا كند و با یك تاخیر و بعد از چند ماه، اثر خودش را نشان بدهد. یا در اقتصاد، بعضی از متغیرها، از قبل یك مقدار وضعیت را نشان می دهند. 

اگر به این متغیرهایی كه از قبل وضعیت را نشان می دهند، توجه شود دولت می تواند اقداماتی متناسب با شرایط انجام بدهد كه پیامدهای بعضی از تغییرات را كم كند. 

 

*در سال 91 یعنی آخرین سال كامل در دولت آقای احمدی نژاد، نرخ تورم 30 درصد بود و آقای روحانی در سال 92 در تبلیغات انتخاباتی می گفت «معیار اصلی تورم جیب مردم است و نه بانك مركزی و مركز آمار». الان كه دولت آقای روحانی تورم را به زیر 10 درصد رسانده است آیا باز باید گفت كه جیب مردم ملاك است یا واقعا می شود به آمارهای بانك مركزی با همین وضعیتی كه وجود دارد كاملا اعتماد كرد؟

 

-در اول هر كتاب آماری نوشته شده است كه آمارها دروغ نمی گویند ولی دروغگویان، آمار سازی می كنند. معمولا روال دولت ها این است و برای این كه اقدامات خودشان را موجه نشان بدهد، اقدام به آمار سازی می كنند. این كار باعث می شود كه یك مقدار اعتماد مردم را سلب كند. دولت الان آمارهایی درباره اشتغال ارائه می كند ولی تعداد شغل های اعلام شده، با واقعیت های جامعه سازگار نیست. 

 

این نشان دهنده این است كه بعضا مسئولان، آمار سازی می كنند یا مبناهای آماری آنان، مبناهای درستی نیست و در حقیقت برای موجه جلوه دادن اعداد و ارقام خودشان، از حوزه هایی بهره می گیرند.

 

*قبل از تشكیل دولت اقای روحانی، فضای جامعه به صورتی بود كه مردم به علت وحشت از افزایش قیمت ها، به سمت انبار كردن اقلام خوراكی و آشامیدنی رفتند. الان كه تورم 8 درصد شده است واقعا نسبت به سال 1391 تغییر ایجاد شده است؟ 

 

-خیر. الان در شرایط ركودی، همه می دانند كه ظرفیت های خالی وجود دارد و دلیلی برای ذخیره كردن ندارند. در زمان دولت آقای احمدی نژاد، هم بعضی از كشورها به شرایط بحرانی ایران دامن می زدند و هم عده ای در داخل كشور، اقداماتی را انجام می دادند. دولت هم خیلی توجه نمی كرد و برای كنترل و مهار شرایط بحرانی، اقدام خاصی انجام نمی داد.

 

مجموعه این عوامل باعث شده بود التهابی در جامعه ایجاد شود و تقاضای سفته بازی شكل بگیرد و همه به سمت انبار كردن كالاها و در نتیجه افزایش تقاضا برای كالاها سوق داده شوند. آن وضع، مشكلاتی را ایجاد كرد.

 

*دولت آقای روحانی چه سیاست هایی را در پیش گرفت كه نرخ تورمی كه بانك مركزی اعلام می كند از 30 درصد در سال 1391 به 9 درصد در سال 1395 كاهش پیدا كرده است؟

 

-بخش عمده ای از كاهش نرخ تورم، ناشی از ركودی است كه در جامعه اتفاق افتاده است. الان ظرفیت های خالی در واحدهای تولیدی وجود دارد. بودجه عمرانی نسبت به كل بودجه را در شرایط فعلی و گذشته در نظر بگیریم، هر چه جلوتر بیاییم در دولت آقای روحانی مقدار بودجه عمرانی نسبت به كل بودجه كاهش پیدا كرده است. 

 

یك مقدار در سطح بین المللی، فضای ایجاد شده به دولت آقای روحانی كمك كرد. در حالی كه در دولت آقای احمدی نژاد، فضای بین المللی به ضرر آن دولت بود و به التهابات و تقاضای سفته بازی دامن می زد. در شرایط فعلی، چنان وضعی وجود ندارد و خیلی به تقاضای سفته بازی دامن زده نشده.

 

از ظرف دیگر، حجم قابل توجهی از مسكنی كه در جامعه ساخته شد، این حجم قابل توجه عملا زمینه را برای سفته بازی در بازار مسكن كمرنگ كرده و انگیزه سفته بازی در بازار مسكن، وجود ندارد. 

 

انتظاری هم كه مردم از آزاد سازی ارزهای خارجی داشتند باعث شد به سمت بازار ارز نروند. در حقیقت وقتی انتظار داشته باشند دلارها و درآمدهای ارزی به كشور برمی گردد، در نتیجه مردم سراغ ارز نمی روند و سراغ سكه طلا هم نمی روند. 

 

این مجموعه عوامل باعث شد كه یك خرده التهاب ها و نگرانی ها نسبت به نوسانات نرخ ارز، كمتر شود و مردم، حرص و ولع برای تبدیل منابع ریالی به دلار و ارزهای خارجی نداشته باشند. چون وقتی حرص و ولع برای ارز خارجی وجود داشته باشد قیمت ارز در بازار داخلی افزایش پیدا می كند.

 

*در شاخص تورم، قیمت اقلام مختلف را نسبت به سال پایه می سنجند. بانك مركزی تصمیم گرفته است سال پایه را از سال 1390 به سال 1395 تغییر بدهد و آمارهای سال 96 بر این مبنا اعلام خواهد شد. قبلا سال 1383 و سال 1376 به عنوان سال پایه در نظر گرفته شده بود. 

این كه فاصله سال پایه كمتر شود می تواند بی اعتمادی مردم نسبت به آمارهای ملی را ایجاد كند یا این فاصله سال های 90 تا 95 برای تغییر سال پایه معقول است؟

 

-معمولا مدت زمان بیش تری طول می كشد تا سال پایه را تغییر بدهند. شاید یكی از دلایلی كه نرخ تورم را كمتر نشان می دهد، تغییر سال پایه باشد.

 

* نرخ تورم سال 95 بر مبنای سال پایه 90 محاسبه شده است. اما در سال 96 سال پایه تغییر داده می شود.

 

-من فكر می كنم به این شكل و با این سرعت، تغییر سال پایه خیلی ضرورتی نداشته باشد. تغییرات سال پایه می تواند روی نرخ تورم تا اندازه ای اثر داشته باشد.

 

*یعنی جلو آوردن سال پایه می تواند نرخ تورم را كمتر نشان بدهد؟

 

-بله. من با یكی از همكارانم در دانشگاه صحبت می كردم كه این موضوع را تایید می كرد. اما من خودم در این زمینه بررسی خاصی انجام نداده ام.  یكی از همكاران دانشگاهی، به این بحث اشاره كرد. حقیقتا من خودم در این زمینه فكر نكرده ام. او می گفت تغییر سال پایه باعث می شود كه نرخ تورم یك مقدار كمتر نشان داده شود. 

 

*شخصی كه تغییر سال پایه بر كاهش تورم را موثر می داند چه كسی است؟

 

-آقای دكتر ابراهیم هادیان كه اقتصاددان و استاد دانشگاه شیراز است. 

 

*آیا می شود تغییر خاصی در محاسبه نرخ تورم ایجاد كرد و یك سبد كالا از اقلام حیاتی كه مردم مصرف می كنند مثل گوشت و نان و اقلام خوراكی را در نظر گرفت یا نیاز به چنین كاری نیست و همچنان اگر شاخص تورم را بر مبنای تغییرات قیمتی 385 كالا و خدمت محاسبه كنند اشكالی ندارد؟

 

-ما سه تا شاخص تورم داریم. یك شاخص این است كه تغییرات قیمت ها را در سطح خرده فروشی بررسی می كند و نرخ تورم مصرف كننده را اندازه گیری می كند. تغییرات قیمت در سطح عمده فروشی نیز، تورم را در سطح عمده فروشی های تولیدی اندازه گیری می كند. 

 

شاخص سوم، تورم زدایی است كه تغییرات همه كالاها را در نظر می گیرد. آنچه كه در مورد تورم مصرفی از آن یاد می كنند همان شاخص مصرف خرده فروشی است. من فكر می كنم این سبد، متناسب با اهمیت و سهمی كه در بودجه خانوارها دارد از دوره ای به دوره دیگر می تواند تغییر كند. 

با توجه به نمونه گیری هایی كه هر ساله از درآمد و هزینه خانوارها انجام می شود این سبد را می توانند تغییر بدهند تا واقعیت ها را بررسی كنند.

 

*تعداد 294 قلم كالا و 91 خدمت جزو سبد كالاها و خدماتی است كه در حال حاضر بانك مركزی تغییرات آنها را بررسی می كند. شما نظرتان این است كه تغییرات قیمت های تعدادی كالای خاص و پر مصرف هم اعلام شود و آیا فرضا 20 كالای عمده ای كه مردم در روز و هفته ، بیش تر استفاده می كنند بررسی تغییرات آنها مناسب است؟

 

-در گزارش شاخص تورم، بانك مركزی تغییرات قیمت های گروه های اصلی مختلف از جمله «خوراكی ها و آشامیدنی ها» و «بهداشت و درمان» را اعلام می كند. علاوه بر این كه نرخ تورم مصرف كننده را اعلام می كند، نرخ تورم گروه های اصلی را نیز اعلام می كند. به آن آمار می شود استناد كرد.

 

*چگونه می شود اعتماد مردم را نسبت به آمارها بیش تر كرد و همراهی و همدلی در جامعه نسبت به آمار و فرضا كاهش نرخ تورم ایجاد كرد؟

 

-وقتی آمار و اطلاعات توسط جامعه و نهاد بی طرف تری اعلام شود و آنها به صحت و سقم آمار ورود پیدا كنند و آمار و اطلاعات را تایید كنند، می شود اعتماد بیش تری ایجاد كرد. 

اگر دولت فرضا مبنای محاسبه نرخ های اعلام شده را كاملا توضیح بدهد و استدلال و جزئیات را توضیح بدهد مردم می توانند بهتر اعتماد كنند.